Benedictus XV was paus gedurende de Eerste Wereldoorlog. Hij ontwikkelde een vredesplan dat een grote rol zou spelen bij de totstandkoming van de Wapenstilstand van 1918. Zijn gesprekken met Mussolini legden de basis voor de soevereiniteit van Vaticaanstad.
Della Chiesa
Giacomo Della Chiesa werd in 1854 geboren als telg van een rijke en vooraanstaande patriciërsfamilie uit Genua. Na zijn studies theologie en kerkelijke recht in Rome werd hij in 1878 priester gewijd. In 1907 werd hij aartsbisschop van Bologna en in 1914 door Pius X tot kardinaal verheven.
Benedictus
Na precies 100 dagen het kardinaalspurper gedragen te hebben, werd Della Chiesa gekozen tot Bisschop van Rome en Universeel Herder van de Katholieke Kerk. Hij koos de naam Benedictus omdat hij Prospero Lambertini wilde eren. Deze was van 1728 tot 1740, net als Della Chiesa, aartsbisschop van Bologna geweest. Lambertini werd later paus onder de naam Benedictus XIV.
Oorlogsdreiging
Della Chiesa werd paus in een tijd van opkomend nationalisme en imperialisme, politieke stromingen die naties tegen elkaar opzetten en de christelijke beschaving ernstige schade toebrachten. Zijn voorganger Pius X zou vanwege de dreigende wereldoorlog van verdriet gestorven zijn.
Eerste Wereldoorlog
Twee weken na Della Chiesa’s pauskroning brak de Eerste Wereldoorlog uit en kwam Europa in brand te staan. Aan hem de zware taak de christelijke volkeren van Europa tot vrede te bewegen. Dat noopte de Heilige Stoel tot strikte neutraliteit. Het diplomatieke apparaat van het Vaticaan draaide in die oorlogsjaren op volle kracht. Niettemin werd de Vaticaanse neutraliteit door de verschillende strijdmachten menigmaal als onverschilligheid uitgelegd, waardoor het morele gezag van de Heilige Stoel veel van zijn kracht verloor. Toch bood Benedictus XV zich steeds weer aan als onderhandelaar. Daarbij schroomde hij niet de wreedheden, begaan door beide zijden, krachtig te veroordelen. Verder riep hij een organisatie in het leven die oorlogsslachtoffers en krijgsgevangenen materieel en spiritueel bijstond.
Vredesnota
In augustus 1917 presenteerde Benedictus via zijn diplomatieke netwerk een vredesnota aan de Geallieerden en de Asmogendheden. Daarin opperde de paus het plan om in zeven stappen tot duurzame vrede te komen. De Geallieerden verwierpen het plan echter. Toen in 1918 een Wapenstilstand kon worden bereikt, werd Benedictus officieel miskend in zijn bemiddelingspogingen. Toch werd later algemeen aanvaard dat het vredesplan van de Amerikaanse president Wilson eigenlijk was gefundeerd op de voorstellen van Benedictus.
Codex 1917
Het beeld van Benedictus als de miskende vredesvorst mag dan wel domineren in de geschiedenisboekjes, feit blijft dat hij als kerkleider een aantal opzienbarende zaken wist te realiseren. Zo werd onder zijn leiding de allereerste Codex van het Canoniek Recht (CIC) gepubliceerd. Voordien bestond het kerkelijk recht uit eeuwenoude wetsteksten aangevuld met bepalingen van deze of gene paus. Voor het eerst stonden nu de wetsartikelen, de canones, bij elkaar in één boek (codex).
Bijbel lezen
Benedictus XV was ook de eerste paus die na het contrareformatorische Concilie van Trente (1545-1563) de gelovigen had opgeroepen zelf de Bijbel te lezen. Dat was in die tijd zeer ongebruikelijk: protestanten lazen de Bijbel, de meeste katholieken namen daarentegen slechts op indirecte wijze kennis van de Bijbel, door de lezingen in de liturgie, catechese en gecensureerde bijbelgeschiedenisboeken.
Oecumene
Het gaat te ver om Benedictus een oecumenische paus te noemen. Toch was hij het die gebed schreef voor de eenheid van alle christenen. In deze traditie zouden latere pausen concretere stappen ondernemen om toenadering met andere christelijke genootschappen te zoeken.
Fatima en Jeanne d’Arc
Tijdens het pontificaat van Benedictus gebeurde een aantal bijzondere dingen in de Kerk. Zo vonden in 1917 de Maria-verschijningen in het Portugese Fatima plaats. Deze zouden van grote invloed zijn op andere pausen. In 1920 verklaarde Benedictus de veertiende-eeuwse zieneres, krijgsvrouw en als ketter verbrande Jeanne d’Arc heilig.
Mussolini
Benedictus XV startte in 1920 geheime besprekingen met de Italiaanse fascistenleider Benito Mussolini. Daardoor werd de basis gelegd voor de Italiaanse erkenning van Vaticaanstad als soevereine staat. Dat de fascisten Benedictus respecteerden blijkt uit het feit dat de Italiaanse republiek bij zijn overlijden op 22 januari 1922 een periode van nationale rouw afkondigde. Het was voor het eerst sinds de verovering van de Pauselijke Staat in 1870 dat een dode paus die eer te beurt was gevallen.
